نظریه جامعه شناختی نظام ها

در حالی كه نظریه كنش به نسبت اوجش در دهه 1930 و اوایل 1940 افول كرده است، نظریه نظام ها طی كمتر از دو دهه، خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود. نظریه نظام‏ ها كه در دهه‏ های 1960 و 1970 اوج گرفت و سپس سقوط كرد، ‌هنوز آن انتظاری را كه طرفداران اولیه‏ اش داشتند برآورده نكرد و شاید هرگز نكند. 

نظریه نظام‏ ها محصول انواع گوناگون افكار علمی ‏است كه از رشته ‏های دیگر وارد جامعه‏ شناسی شده‏ اند، مانند سیبرنتیك، نظریه اطلاع رسانی، تحقیق عملیاتی و نظریه نظام ‏های اقتصادی . این افكار پس از قالب‏ گیری مجدد، در مورد زندگی اجتماعی به كار بسته شدند.
به گفته ریچال بال: نظریه كلی نظام‏ ها با مفهوم فراگردی واقعیت به عنوان چیزی كه در اصل در برگیرنده روابط میان روابط است كارش را آغاز می‏ كند، ‌مانند مفهوم «گرانش» كه در فیزیك نوین به كار برده می‏ شود. اصطلاح «گرانش» هیچ پدیده موجودی را توصیف نمی‏ كند. چیزی به عنوان «گرانش» وجود خارجی ندارد. این مفهوم، در واقع، یك رشته از روابط است. تصور این روابط به صورت پدیده‏ های موجود، افتادن در دام چیز وارگی است... نظریه كلی نظام‏ ها از جامعه‏ شناسان می ‏خواهد منطق روابط را تحول بخشند و واقعیت اجتماعی را بر حسب روابط در نظر گیرند.
نظریه نظام‏ ها گرایش به این دارد كه جهان اجتماعی را به صورتی پویا در نظر گیرد و به «رخداد فرهنگی ـ اجتماعی و قضیه پویایی» علاقه شدید دارد .
باكلی درباره رابطه نظام‏ های فرهنگی ـ اجتماعی، نظام‏ های مكانیكی و نظام‏ های ارگانیك، نیز بحث می ‏كند. او بر تشخیص تفاوت ‏های اساسی میان این نظام ‏ها تأكید می‏ ورزد. از برخی جهات، خط پیوستاری از نظام‏ های مكانیكی به نظام‏ های ارگانیك تا نظام‏ های فرهنگی ـ اجتماعی كشیده شده است ـ از كمترین درجه پیچیدگی اجزاء گرفته تا بیشترین آن، از حداقل بی‏ ثباتی اجزاء گرفته تا حداكثر آن، و از كمترین تا بیشترین درجه ربط اجزاء به كل نظام.
اما از جهات دیگر، نظام‏ ها نه صرفاً به صورت كمی ‏بلكه به صورت كیفی نیز با یكدیگر تفاوت دارند. در نظام‏ های مكانیكی، روابط متقابل اجزاء بر انتقال انرژی استوار است. در نظام‏ های ارگانیك، روابط متقابل اجزاء بیشتر بر مبادله اطلاعات استوار است تا مبادله انرژی. اما در نظام ‏های فرهنگی ـ اجتماعی، روابط متقابل اجزاء حتی بیشتر از نظام‏ های ارگانیك بر تبادل اطلاعاتی استوار است.
این سه نوع نظام از جهت درجه باز و بسته بودن آنها نیز با یكدیگر تفاوت دارند ـ یعنی از جهت درجه تبادل با جنبه‏ های محیط بزرگتر. یك نظام بازتر بهتر می ‏تواند در برابر پهنه گسترده‏ تر و جزییات تنوع بی ‏پایان محیط، واكنش گزینشی از خود نشان دهد. از این جهت، نظام ‏های مكانیكی گرایش به بسته بودن دارند؛ ‌نظام‏ های ارگانیكی بازترند و نظام ‏های فرهنگی ـ اجتماعی از همه بازترند. درجه بازبودن یك نظام، به دو مفهوم اساسی در نظریه نظام‏ ها بستگی دارد: اُفت یا گرایش نظام‏ ها به فروریختگی و عدم افت یا گرایش نظام‏ ها به ساختارهای كامل ‏تر. نظام ‏های بسته گرایش به‏ افت دارند، حال آن كه نظام ‏های باز میل به عدم افت دارند. نظام‏ های فرهنگی ـ اجتماعی بیشتر از دو نظام دیگر تنش ذاتی دارند. سرانجام این كه، نظام ‏های فرهنگی ـ اجتماعی می‏ توانند هدفدار و هدفجو باشند، زیرا پس خوراندهایی از محیط دریافت می ‏كنند كه به آنها اجازه می‏ دهد در جهت هدف‏ هایشان گام بردارند.

o گروه موضوعی ← علوم انسانی
o نظریه پرداز ← والتر باکلی
o تاریخ ارایه ← دهه 60 میلادی

انتشار این مطلب در:

نظریه نظام ها

والتر باکلی