خانه

نظریه پردازان

نظریه پردازان هزاره سوم

كارل ساگان

علم از یك ابزار كامل برای ‌افزایش دانایی انسان فاصله بسیاری دارد، اما به هر حال همین علم، بهترین ابزاری است كه در دست داریم.
كارل ساگان، كتاب "علم، شمعی در تاریكی"

فراگیری
اگر از علاقه ‌مندان فضا و اسرار آن باشید، حتماً نام ساگان را شنیده ‌اید. كارل ساگان هر چند كه یك دانشمند حرفه ‌ای بود اما در كنار آن، تلاش بسیاری كرد تا دستاوردهای علمی برای ‌همه‌ مردم، قابل فهم شده و در دسترس قرار گیرد. تحقیقات حرفه ‌ای ساگان بر طیف گسترده‌ ای از اخترشناسی و فلسفه علم معطوف بود اما به طور خاص، بر روی بررسی منشأ حیات بر روی سیاره زمین و نیز امكان شكل ‌گیری حیات در سایر نقاط جهان متمركز بود.
ساگان در 1934 در شهر نیویورك متولد شد. در 16 سالگی وارد كالج شد. در 21 سالگی، لیسانس خود را در رشته فیزیك از دانشگاه شیكاگو گرفت. پس از آن، در همان دانشگاه به ادامه تحصیل پرداخت و در 1960، موفق به اخذ مدرك دكترا در اخترشناسی و اخترفیزیك شد.

كاوش سایر سیارات
این دوران، آغاز مأموریت ‌های بین سیاره ‌ای ناسا بود و هنوز، اطلاعات دقیقی از سایر سیارات خانواده ما (منظومه شمسی) در دسترس نبود. سؤال این بود كه آیا حیات در چنین سیاراتی هم وجود دارد؟ اما به علت فاصله زیاد، امكان فرستادن انسان به این سیارات وجود نداشت. بنابراین، سفینه‌ ها و كاوشگرهایی بدون سرنشین، طراحی و ساخته شدند. لازم بود كه کمال دقت، در طراحی و ساخت چنین كاوشگرهایی انجام می ‌شد زیرا در غیر این صورت، حاصل سال‌ ها انتظار از بین می ‌رفت. برای درك بعد زمانی در مأموریت ‌های بین سیاره‌ ای، در حالی‌ كه سفر انسان به ماه، چند روز طول ‌كشید، رسیدن یك كاوشگر به مریخ با فن آوری های موجود، چندین ماه طول می ‌كشید و برای رسیدن به سیاره نپتون باید حدود ده سال انتظار كشید.
در این دوران بود كه ساگان وارد پروژه ‌های بین سیاره‌ ای ناسا شد. او به عنوان مشاور، در تمام پروژه ‌های اصلی كاوش سیارات منظومه شمسی نظیر مارینر ، پایونیر ، وویجر و گالیله شركت داشت. پروژه‌ های بین سیاره ‌ای ناسا همگی از آزمایشگاه جت پروپالشن واقع در كالیفرنیا، راهبرد می ‌شد. ساگان در طراحی تابلوهایی كه بر روی كاوشگرهای پایونیر 10 و 11 نصب شد، همكاری داشت. این كاوشگرها برای خروج از منظومه شمسی طراحی شده بودند. علت طراحی این تابلوها آن بود كه اگركاوشگرهای مزبور، زمانی در اعماق كیهان به دست موجودات فرازمینی بیفتند، اطلاعاتی از وجود انسان و ویژگی های زندگی او به آنها منتقل شود. در آن تابلوها، تصویری از انسان و مختصات زمین در منظومه شمسی و كهكشان راه شیری، ثبت شده بود.
ساگان در 1968 به دانشگاه كورنل رفت تا مدیریت آزمایشگاه تازه تأسیس علوم سیاره‌ ای ‌آنجا را بر عهده گیرد. او در 1970 رتبه استادی كورنل را كسب كرد.
در دهه 70‌میلادی، ساگان مطالعات گسترده ‌ای را بر روی اتمسفر زمین آغاز كرد. او به مطالعه چگونگی توزیع گرد و غبار در جو زمین توسط جریان ‌های باد پرداخت و اینكه چگونه مقادیر عظیم گرد و غبار (نظیر غبار حاصل از فعالیت‌ های آتشفشانی) بر آب و هوای زمین اثر می‌ گذارد.
آن زمان، دوران جنگ سرد بود و ایالات متحده و شوروی سابق در یك مسابقه تسلیحات هسته ‌ای رقیب یکدیگر بودند و همین مسئله باعث‌ شد که مطالعات ساگان، او را به فرموله كردن ایده "زمستان هسته ‌ای" برساند. مطالعات ساگان حاكی از آن بود كه در صورت بروز یك جنگ هسته‌ ای مابین دو كشور، غبار حاصل از انفجارها چنان ضخیم خواهد بود كه ماه‌ ها و یا حتی سال ‌ها از رسیدن نور خورشید به زمین، جلوگیری خواهد كرد. ساگان نشان داد كه وقوع زمستان هسته ‌ای، حداقل به اندازه اثرات خود انفجارها، مرگبار و خطرناك است و در ضمن، اثری سراسری بر زمین دارد. به عبارتی ‌دیگر، وقوع یك جنگ هسته ‌ای میان بلوك شرق و غرب، برنده ‌ای نخواهد داشت. بدین ترتیب او به سخنرانی ‌های ضد جنگ و آگاه كردن مردم نسبت به فجایع زیست محیطی حاصل از آن و نیز مسائلی نظیر حقوق بشر روی آورد.

ساگان و مردم
ساگان در بیان و توضیح علوم به زبان ساده از تبحر خاصی برخوردار بود. توانمندی‌ ای كه‌ بیشتر متخصصین فاقد آن هستند. بدین ترتیب توانمندی او، فاصله ایجاد شده حاصل از اكتشافات پرشتاب فضایی آغاز شده از دهه 60 و آگاهی عمومی را پر كرد. به ‌دلیل ‌اینکه ‌تحقیقات علمی با بودجه و پشتیبانی عمومی صورت می ‌گیرد، ایجاد فاصله میان متخصصان و عموم مردم، به عدم پشتیبانی و حمایت مردم از چنین تحقیقاتی خواهد انجامید. از سوی دیگر، آموزش دستاورد های علمی به زبان ساده می ‌تواند منجر به ارتقاء بینش عمومی انسان نسبت به هستی شود. از این رو، عمومی كردن علم به اندازه تولید آن دارای اهمیت است و ساگان در هر دوی آنها سرآمد بود.
ساگان از هنگامی كه در كنار تحقیقات حرفه‌ ای خود به آموزش عمومی روی آورد‌ در مجموع 27 كتاب نوشت. كتاب او با عنوان "اژدهای عدن: در جستجوی تحول هوش بشری" در 1978، جایزه ادبی پولیتزر را در زمینه كتب علمی غیرتخیلی دریافت كرد. در 1980، ساگان، مجموعه تلویزیونی قسمتی "كیهان" را برگزار كرد. این مجموعه تلویزیونی كه در بیش از 60 كشور جهان به نمایش درآمد، در بین بیش از پانصد میلیون تماشاگر، محبوبیت خاصی كسب كرد. او فیلم نامه فیلم سینمایی مشهور "تماس" را نوشت كه چند ماه پس از مرگش به نمایش در آمد. ساگان یكی از مؤسسین انجمن سیاره‌ ای و اولین مدیر آن بود. امروزه این انجمن، بزرگ ‌ترین تشكل مردمی دوستداران فضا در جهان است.
آموزش عمومی علم، او را از مرزهای دانش بشری دور نكرد. ساگان در طول فعالیت‌ های خود به دریافت بیش از 20 درجه افتخاری نایل گشت. از جمله آنها می ‌توان به عالی‌ ترین مدال فرهنگستان علوم امریكا در 1994 اشاره كرد. ساگان، مسئولیت ‌های علمی متعددی را پشت سر گذاشت كه از میان آنها می ‌توان به ریاست بخش علوم سیاره‌ ای انجمن اخترشناسی امریكا، مدیر بخش سیاره ‌ای انجمن ژئوفیزیك امریكا و مدیر بخش اخترشناسی انجمن ملی پیشبرد علم امریكا را نام برد. وی به مدت 12 سال، سردبیر نشریه "ایكاروس" ، معتبرترین نشریه تخصصی علوم سیاره ‌ای امریكا بود. ساگان از دانشمندان ارشد آزمایشگاه جت پروپالشن ناسا بود. او عشق خود را به كیهان و كاوش آن با مردم تقسیم كرد. تلاش‌های او به شناخت بهتر انسان از خانواده سیاره ‌ای خود، منظومه خورشیدی و امكان پیدایش حیات در هستی انجامید. در پرتو آن تلاش ‌هاست كه این روزها، كاوشگر "اسپیریت" بر روی مریخ در جستجوی آب است و شاید تا دو دهه آینده، شاهد فرود انسان بر روی این سیاره سرخ رنگ باشیم. و این، آغاز سفر كیهانی انسان خواهد بود . . .

"كتاب مثل دانه گیاه است. ممكن است دانه ‌ای قرن ‌ها خاموش بماند اما ناگهان از زمینی كه هیچ ‌كس انتظار آن را ندارد، سر برآورد."
كارل ساگان

o گروه موضوعی ← علوم پایه
o نظریه های ارایه شده ← پیشگام اخترزیست‌شناسی
o تاریخ (ارایه نظریه یا بازه زندگی) ← 1934- 1996